Od Warszawskiej Giełdy Kupieckiej po nowoczesną Giełdę Papierów Wartościowych.

W 2022 roku upływa dokładnie 205 lat od momentu powstania w Polsce pierwszej urzędowej giełdy opierającej się na obrocie pieniądza. Dzień 12 kwietnia 1817 roku, kiedy to generał Józef Zajączek będący Księciem Namiestnika Królewskiego, podpisał postanowienie, wskazuje się jako historyczny początek giełd w Polsce. Aktem tym została stworzona podstawa prawna, której celem było utworzenie pierwszej urzędowej giełdy na ziemiach polski, które w tamtym czasie znajdowały się pod zaborem rosyjskim. Należy jednak wskazać, że spotkania kupców, którzy należeli do bractwa kupieckiego, również były formą giełdy, a więc jej początki mogą sięgać nawet XIV wieku. Ze spisów zgromadzenia tych zgromadzeń można wysunąć wniosek, że pierwsza giełda powstała już w 1757 roku. Przyjmowała ona wtedy charakter spotkań kupców w ratuszu, które odbywały się co najmniej dwa razy w tygodniu. Podczas ich trwania omawiane i załatwiane były wszelkie sprawy bankierskie i handlowe. Nazwa zgromadzenia – gildia – jest pierwowzorem dla obcej ,,giełdy”. Bardzo ważnym krokiem w historii giełdy jest Kodeks Handlowy powstały we Francji. Code de Commerce zaczął obowiązywać od 1 maja 1809 roku w Księstwie Warszawskim. Jako pierwszy akt normatywny w trzech artykułach, tj. 71, 72 i 732, wprowadza pojęcie giełdy kupieckiej. W takiej formie przyjęto również zagadnienie giełdy w Polsce, we wcześniej wspomnianym postanowieniu generała Józefa Zajączka.

Giełda papierów wartościowych w czasie zaborów ziem polskich

Warszawska giełda kupiecka (lata 1817-1872)

Jak wyżej wspomniano warszawska, giełda kupiecka powstała 12 kwietnia 1817 roku, na mocy Postanowienia Księcia Namiestnika Królewskiego, generała Józefa Zajączka. Jej uroczyste otwarcie miało miejsce w Pałacu Saskim równy miesiąc po jej uchwaleniu. Swoją działalność operacyjną rozpoczęła 16 maja 1817 roku. Należy jednak wiedzieć, że wszystkie bieżące wydatki były pokrywane ze środków kasy miejskiej, tzw. Skrzynki Kupieckiej, stąd też giełda nie miała samodzielności finansowej ani osobowości prawnej. Na mocy art. 66 Postanowienia, warszawska giełda kupiecka była otwarta dla wszystkich, w tym również dla cudzoziemców.

Organy Giełdy Kupieckiej

Prezydent Municypalności i Policji miasta stołecznego Warszawy pełnił funkcję organu nadzorczego nad działaniem giełdy. Jego funkcję przejął Prezes Banku Polskiego dnia 29 stycznia 1828 roku, zaraz po uchwaleniu I Dekretu Królewskiego o uchwaleniu Banku Polskiego, przez cara Mikołaja I. Artykuł 35 aktu jasno wskazywał, że obowiązki nadzorcze nad giełdą, przechodzą w państwowe ręce. Organem nadzoru wewnętrznego byli ,,czterej Starsi”, którzy swoją funkcję otrzymywali w drodze mianowania dożywotnio. Posadę tę pełnili pro bono, czyli bez żadnego wynagrodzenia. Ich podstawowym zadaniem było utrzymywanie ogólnego porządku na Giełdzie, publiczne ogłaszanie kursy weksli, ceny towarów czy kursy waluty zagranicznej. Trzeba podkreślić, że ówczesna giełda teoretycznie miała charakter giełdy pieniężno-towarowej (w praktyce jednak opierała się głównie na handlu wekslami, akcjami i obligacjami).

Oprócz organów nadzoru zewnętrznego i wewnętrznego, na giełdzie z urzędowego ustanowienia, powoływano pośredników transakcyjnych, tzw. maklerów przysięgłych. Wśród nich wyróżniano maklerów towarnych oraz wekslowych. Ci pierwsi mieli bardzo dużą wiedzę, na temat towarów zaś drudzy specjalizowali się w dziedzinie monet, ich kursy oraz prawie wekslowym. Na samym początku istnienia giełdy mianowano 6 maklerów. Ich liczba wzrosła o 100% w czerwcu 1828 roku. Praca maklerów, w przeciwieństwie do organów nadzorczych, była odpłatna. Za wykonywane czynności pobierali oni prowizję zgodną z urzędową taryfą opłat. Warto podkreślić, że na warszawskiej giełdzie kupieckiej nie obowiązywał przymus maklerski, a uczestnicy zebrań giełdowych mogli zawierać transakcje pomiędzy sobą, bez pomocy specjalistów.

Przedmioty transakcji

Na samym początku działań giełdy przedmiotem transakcji były pieniądze w walutach zagranicznych oraz weksle. Pierwsze listy zastawne czy papiery wartościowe trafiły do obrotu dopiero w 1826 roku. Z kolei pierwsze akcje w 1840 roku i były to akcje kolei Żelaznej na Wiedeń. Tak naprawdę dopiero druga  połowa lat 50. XIX wieku przyniosła większe znaczenie dla obrotu papierami wartościowymi. Wtedy to wzrosła liczba notowanych obligacji przemysłowych i kolejowych, papierów publicznych oraz akcji, a także ich kursy były ustalane codziennie. Praktycznie od początku istnienia Giełdy Kupieckiej nie zawierano transakcji opartych na towarach, a ceny, które były ogłaszane w cedule giełdowej, wywodziły się z obrotów pozagiełdowych. Mimo że w teorii Warszawska Giełda Kupiecka było giełdą pieniężną i towarową, tak w praktyce tylko ten pierwszy człon miał odzwierciedlenie.

Z biegiem upływających lat przepisy Postanowienia Księcia Namiestnika stawały się coraz bardziej przestarzałe i nieaktualne. Lata 20. XIX wieku przyniosły gorące dyskusje na temat ich zmiany. Szczególny nacisk kładziono na zwiększenie możliwości nadzorczych Starszych Giełdy oraz zmniejszenie uzależnienia Giełdy Kupieckiej od organów administracyjnych.

źródło: https://forsal.pl/artykuly/732064,pkb-polski-historyczne-rozwoj-gospodarki-przez-150-lat.html

Lata 70. XIX wieku przyniosły Królestwu Polskiemu bardzo szybki rozwój gospodarczy. Wraz z nimi pozycja Giełdy Kupieckiej znacząco wzrastała w życiu gospodarczym kraju. Zarzucono więc pomysł nowelizacji Postanowienia z 12 kwietnia 1817 roku i podjęto pracę nad stworzeniem całkiem nowego prawa giełdowego, które miało być odpowiedzią na szybko zmieniającą się sytuację gospodarczo-społeczną Królestwa. Projekt nowej ustawy został opracowany przez Starszych Giełdy. Jego podwalinami były ustawy giełd w Rydze, Kazaniu  Saratowie. 24 października 1872 roku projekt nowej ustawy został zatwierdzony przez cara Aleksandra II, zaraz po zatwierdzeniu przez Petersburg. Z tą również datą warszawska Giełda Kupiecka przestała istnieć, a na jej miejsce uchwalono Giełdę Warszawską.

Giełda Warszawska (lata 1872-1921)

Wspomniana Ustawa Giełdy Warszawskiej ustanowiła prawną definicję giełdy. W wolnym tłumaczeniu określiła ona giełdę jako miejsce zebrań do transakcji i obrotów w przemyśle i handlu, porozumiewaniem się pomiędzy kupcami oraz powzięciem do tych działań wszelkich potrzebnych wiadomości. Określono w niej również szeroko pojęty obrót przedmiotami giełdowymi. Wskazano na mieszany charakter Giełdy Warszawskiej, czyli towarowy i pieniężny. To wszystko jednak w teorii. W praktyce nadal Giełda Warszawska tak samo jak Giełda Kupiecka była jedynie giełdą opartą na handlu walutą. W porównaniu do wcześniej formy giełda, Giełda Warszawska stała się autonomiczna. Miała więc własne źródła finansowania. Giełda miała charakter otwarty, jednakże członkowie stale w niej uczestniczący byli zobowiązania do wniesienia rak na rok opłaty. Przeznaczana była on na utrzymanie lokalu giełdowego oraz wszystkie potrzeby administracyjne. Zgromadzenie Giełdowe mogło również wskazać osoby, które nie mogły stale uczestniczyć w zebraniach i pobierać od nich jednorazową opłatę za wejście na giełdę.

Giełda Warszawska była synonimem przeobrażenia życia gospodarczego Królestwa Polskiego. Miała ona swój udział w postępujące industrializacji kraju, budowie infrastruktury wojskowej i kolejowej, zwiększaniu się obrotów w handlu i przemyśle, bardzo szybkim rozwoju kredytu oraz rozpowszechnianiu akcyjnej formy przedsiębiorstw. Wszystkie te czynniki znajdowały również swoje odbicie w rosnących obrotach Giełdy. Do końca XIX wieku stale zwiększał się handel państwowymi papierami procentowymi, obligacjami przemysłowymi i kolejowymi, listami zastawnymi oraz akcjami.

Organy Giełdy Warszawskiej

W ustawie wskazano na organizację dwóch wewnętrznych organów władzy na Giełdzie Warszawskiej. Jednym z nich był Komitet Giełdowy, a drugi to Zgromadzenie Giełdowe miasta Warszawy. Organem najwyższej władzy było Zgromadzenie Giełdowe, które tworzyli członkowie handlujący, zarówno zamiejscowi, jak i miejscowi. Koniecznym wymogiem do zostania członkiem Zgromadzenia było zapisanie się do gildyji kupieckiej oraz wniesienie stałej opłaty za uczęszczanie w giełdzie.

Zgromadzenie Giełdowe

Obowiązkiem Zgromadzenia Giełdowego było odbycie z początkiem każdego roku, dwóch posiedzeń zwanych ogólnymi. Pierwsze z nich polegało na przedstawieniu sprawozdania finansowego przez Komitet Giełdowy, zawierającego plan wydatków i wpływów za rok ubiegły. Dokonywano na nim również wyboru komisji rewizyjne, w skład której wchodziły trzy osoby. Ponadto rozpatrywano projekt budżetu, zaplanowanego wcześniej na następny rok. Drugie z posiedzeń opierało się na dokładnym rozpatrzeniu sprawozdania Komitetu Giełdowego, w którym zawarte były wszystkie działania wspierające przemysł i handel. Dodatkowo przedstawiano na nim sprawozdania z badania ksiąg przez komisję rewizyjną oraz przeprowadzano wybór członków Komitetu Giełdowego. Prócz dwóch podstawowych posiedzeń można było zwołać posiedzenia nadzwyczajne. Zgromadzenie zbierało się na nich w związku ze wszystkimi sprawami dotyczącymi wygody, ułatwień czy organizacji obrotami giełdowymi.

Komitet Giełdowy

Komitet Giełdowy był organem wykonawczym Zgromadzenia Giełdowego miasta Warszawy. Był on powoływany do miejscowego reprezentowania interesów miejscowego przemysłu oraz handlu. Oprócz tego zarządzał on bezpośrednio wszystkimi bieżącymi sprawami giełdy. Komitet Giełdowy mógł między innymi:

• zarządzać funduszami Giełdy,
• prowadzić sprawy administracyjne,
• zwoływać posiedzenia sejmowe,
• prowadzić nadzór nad bezpiecznym i sprawnym zwoływaniem posiedzeń sejmowych,
• rozstrzygać polubownie spory z dziedziny handlu na Giełdzie,
• ogłaszać ważne informacje niezbędne dla wszystkich uczestników Giełdy,
• organizować i przeprowadzać egzaminy dla kandydatów na profesjonalnych maklerów giełdowych.

Głównym celem Komitetu Głównego było także rozwijanie i wspieranie miejscowego przemysłu i handlu. Był on przede wszystkim zobligowany do przedkładania opinii w sprawach handlu i przemysłu, w szczególności na wyraźne polecenie właściwej władzy. Komitet Główny mógł również przedstawiać indywidualne propozycje rozwiązań stwarzających lepsze warunki rozwoju gospodarczego i zagospodarowania Królestwa Polskiego. Nadto miał prawo do rozpatrywania wszystkich przedstawionych przez inne podmioty propozycji, które miały służyć dobru przemysłu i handlu. Propozycje powinny być przedstawione przez co najmniej trzy firmy handlowe. W sytuacji, gdy propozycje zostały zaakceptowane przez Komitet, miał on obowiązek podjąć działania zmierzające do ich urzeczywistnienia. Należy wskazać, że Komitet do wszystkich swoich działań przykładał się z dużą wiedzą i solidnością. Szczególną determinacją wyróżniał się jednak podczas realizacji propozycji firm handlowych. Stawał się on ich reprezentantem na terenie całego Królestwa Polskiego. Komitet miał możliwość w sprawach szczególnie pilnych wnosić o ich rozpatrzenie przez ministra w Petersburgu, czyli ministra finansów.

W skład Komitetu Giełdowego wchodzili: prezes, siedmiu starszych giełdy, starszy makler oraz trzech zastępców starszych. Wybierani byli oni przez Zgromadzenie Giełdowe na posiedzeniu na trzyletnią kadencję.

Gubernator Warszawki oraz Departament Handlu i Przemysłu

Nad pracą Komitetu Giełdowego czuwał naczelnik Guberni Warszawskiej, zwany Gubernatorem Warszawskim. Nadzór nad działalnością Giełdy Warszawskiej sprawował Departament Handlu i Rękodzieł Ministerstwa Finansów. Jednak w 1905 roku doszło do jego przekształcenie w Ministerstwo Handlu i Przemysłu.

Maklerzy

Zadaniem maklerów giełdowych było pośredniczenie w transakcjach giełdowych. Nie mogło być ich więcej niż 20 wraz ze starszym maklerem, wchodzącym w skład Komitetu Giełdowego. Jednak w sytuacji nagłej i uzasadnionej potrzeby mogła się ona zwiększyć za pozwoleniem ministra finansów. W Ustawie Giełdy Warszawskiej wyraźnie wskazano i potwierdzono dotychczasowe uprawnienie przysięgłych maklerów warszawskiej Giełdy Kupieckiej, tj. mogli oni pośredniczyć w transakcjach na Giełdzie Warszawskiej bez ponownego ich wyboru. W początkach Giełdy Warszawskiej to właśnie dzięki maklerom mogły być zawierane transakcje. Projekt instrukcji Komitetu Giełdowego z 1873 roku, w którym zawarty był sposób odwoływania i wyboru maklerów na Giełdzie Warszawskiej oraz ich obowiązki i prawa uzyskał akceptację Ministerstwa Skarbu dopiero w 1880 roku. Po tej dacie można było uruchomić procedurę pozyskiwania nowych maklerów giełdowych. W 1873 roku Komitet Giełdowy ustanowił zasady wykonywania i zawierania transakcji na Giełdzie. Mówiły o tym, że transakcje giełdowe to umowy zawarte tylko i wyłącznie za pośrednictwem przysięgłych maklerów.

Niestety dobra passa Giełdy Warszawskiej załamała się na początku XX wieku. Dobrą koniunkturą wyparły strajki, rozruchy społeczny oraz lokalne wojny. I tak po wybuchu I wojny światowej czas Giełdy Warszawskiej dobiegł końca. Z dniem 4 sierpnia 1914 roku została zamknięta. Jednakże 3 stycznia 1916 roku Giełda Warszawska doczekała się, swojej niepodległości.

Giełdy w II Rzeczypospolitej

Rok 1918 przyniósł Polsce niepodległość. Jednak była ona okupioną ludzką krwią oraz ogromną utratą majątku narodowego. Wszechobecne zniszczeni i grabieże dokonane przez zaborcze państwa, miały ogromny wpływ na rozwój gospodarczy. Ówcześnie najważniejszym zadaniem, które miało przejść do historii było ponowne połączenie społeczeństwa oraz ziem polskich w jeden, równo oddychający organizm, który po 123 latach zniewolenia kraju był słaby i bliski śmierci. W związku z tym priorytetem było utworzenie jednolitego prawa giełdowego, które miało jasno określać zasady funkcjonowania giełdy w Polsce. Z powodu braku takich przepisów, nadal obowiązywały akty prawne ustanowione przez państwa zaborcze. W tym przejściowym i jakże szczególnym okresie swoją aktywność zaczęły wykazywać Komitety Giełdowe zawieszonych giełd oraz Izby Przemysłowo-Handlowe. 2 stycznia 1921 roku Warszawski Komitet Giełdowy wprowadził notowania urzędowe na Giełdzie Warszawskiej, która przed wybuchem wojny była największą giełdą na ziemiach polskich pod zaborami.

Źródło: Rafał Trzeciakowski, https://businessinsider.com.pl/finanse/makroekonomia/pkb-polski-w-ostatnich-100-latach-for/1nj0gbl, 2018

Giełdy prowincjonalne

Prócz głównej Giełdy Pieniężnej w Warszawie funkcjonującej w latach 1921-1939/1944 swoją działalność zaznaczały również inne giełdy zwane prowincjonalnymi. W źródłach historycznych i statystycznych najczęściej pojawia się 5 giełd prowincjonalnych działających na terenie II Rzeczypospolitej:

1. Giełda Pieniężna w Krakowie.
   
2. Giełda Pieniężna w Poznaniu.
3. Giełda Pieniężna w Wilnie.
4. Giełda Pieniężna w Łodzi.
5. Giełda Pieniężna we Lwowie.

Giełda Pieniężna w Krakowie, Poznaniu, Łodzi oraz we Lwowie działały jeszcze przed wejściem w życie ustawy ujednolicającej rynek giełdowy, dlatego też musiały swoje statusy dostosować do zmieniających się przepisów.

Organy nadzoru

W przypadku giełd pieniężnych organem nadzorczym był Minister Skarbu, który mógł również wydawać pozwolenia na otwieranie nowych giełd w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu, zaś na giełdach towarowych nadzorem zajmował się Minister Przemysłu i Handlu, który posiadał takie same uprawnienia.

1. Giełda Pieniężna w Krakowie

Z inicjatywy Izby Przemysłowo-Handlowe dnia 20 stycznia 1919 roku odbyło się w Krakowie zebranie założycielskie Giełdy Pieniężnej w Krakowie. Dokonano na ni wyboru Wydziału Giełdowego oraz przyjęto projekt statutu. Wzorcem organizacyjnym dla Giełdy Pieniężnej w Krakowie była Giełda Wiedeńską, a podstawą prawną austriacka ustawa o organizacji giełd z dnia 1 kwietnia 1875 roku. 23 marca 1919 roku Wydział Skarbowy Komisji Rządzącej dla Spiżu, Śląska, Galicji i Górnej Orawy we Lwowie zatwierdził organizację krakowskiej Giełdy Pieniężnej. Swoją działalność Giełda rozpoczęła dnia 20 marca 1919 roku. Krakowska giełda określana była jako zebranie prywatnych firm bankierskich oraz instytucji finansowych. 30 grudnia 1919 roku Giełda Pieniężna w Krakowie od Rządu Tymczasowego we Lwowie otrzymała pozwolenie na handel m.in. papierami wartościowymi.

2. Giełda Pieniężna w Poznaniu

W sierpniu 1920 roku swoją działalność rozpoczęła poznańska Giełda Pieniężna. Jej funkcjonowanie opierało się na niemieckiej ustawie z dnia 22 czerwca 1896 roku.

3. Giełda w Wilnie

Rok 1921 przyniósł wraz ze swoim rozpoczęciem początek Giełdy w Wilnie. Jej projekt został zgłoszony na naradzie zwołanej przez Departament Skarbu. 23 maja 1921 roku Departament zatwierdził statut giełdy, a jej działalność rozpoczęła się 8 czerwca 1921 roku.

4. Giełda w Łodzi

Dnia 3 marca 1920 roku swoją działalność rozpoczęła łódzka Giełda Pieniężna. Jej funkcjonowanie odbywało się na przepisach prawa rosyjskiego – ustawy Handlowej z 1835 roku, z późniejszymi zmianami w latach 1842, 1857, 1893.

5. Giełda we Lwowie

Tak samo jak Giełda Pieniężna w Krakowie, tak i ta funkcjonowała na mocy ustawy o organizacji giełd z dnia 1 kwietnia 1875 roku.

Ustawa giełdowa z dnia 20 stycznia 1921 roku

W sytuacji wszechobecnego nieładu prawnego dotyczącego sfery giełdowej w Polsce utworzenie jednolitego prawa była najistotniejszym zadaniem zarówno środowiska giełdowego jak i sfer rządowych. Stąd też 22 stycznia 1920 roku w Ministerstwie Skarbu odbyła się narada. Jej uczestnikami byli zarówno przedstawiciele izb handlowo-przemysłowych, jak i przedstawiciele giełd. Na zebraniu postanowiono utworzyć przy Ministerstwie Komisję opiniującą projekty ustaw i postanowień giełdowych. W pracach komisji nad projektem ustawy ujednolicającej system giełdowy w Polsce brali udział również przedstawiciele giełd. Ustawa została ostatecznie uchwalona przez Sejm dnia 20 stycznia 1921 roku. Był to niezwykle ważny akt prawny, który tworzył podstawę do jednolitego funkcjonowania giełd w odrodzonej Polsce.

W późniejszym okresie wielokrotnie zmieniano przepisy prawa giełdowego, jednak jego fundamenty niezmiennie opierały się na powyższej ustawie. Bez zmian pozostał podział giełd na towarowe i pieniężne, jasne i wyraźne wskazanie organów nadzorczych, określenie przedmiotu obrotów giełdowych (giełdy pieniężne — weksle, czeki, przekazu, monety, papiery wartościowe, szlachetne kruszce; giełdy towarowe — inne wartości niepojawiające się na giełdach pieniężnych.

Po prawie 4 latach od dnia uchwalenia ustawy giełdowej z dnia 20 stycznia 1921 roku nastąpiła jej uchylenie. Zastąpiło ją rozporządzenie o organizacji giełdy z dnia 28 grudnia 1924 roku wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej. Późniejsze lata przyniosły jedynie nowelizację tego rozporządzenia. Wśród nich warte wspomnienia są:

• Rozporządzanie o organizacji giełd z dnia 6 marca 1928 roku w sprawie zmiany kilku postanowień z rozporządzenia z dnia 28 grudnia 1924 roku wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej,
• Rozporządzenia Ministra Przemysła, Ministra Skarbu i Sprawiedliwości z dnia 12 lutego 1930 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia o organizacji giełd,
• Ustawa z dnia 18 marca 1935 roku wydana przez Prezydenta rzeczypospolitej o zmianie rozporządzenia z dnia 28 grudnia 1924 roku.

Giełda Pieniężna w Warszawie (lata 1921–1939/1944)

Giełda Pieniężna w Warszawie oficjalnie swoją działalność rozpoczęła 4 listopada 1921 roku. Ustanowiło ją Postanowienie Ministra Przemysłu i handlu oraz Ministra Skarbu Państwa. Dnia 28 listopada 1921 roku pod numerem 271 w Monitorze Polskim ukazał statut nowo powstałej Giełdy Pieniężnej. Paragraf pierwszy statusu wskazywał, że wcześniejsza nazwa Giełdy Warszawskiej została zmieniona na Giełdę Pieniężna w Warszawie. Ustawa z dnia 24 października 1972 roku, na której opierało się funkcjonowanie Giełdy Warszawskiej, została zastąpiona nowym statutem. Dzień ostatniego posiedzenia Komitetu Głównego w Warszawie, tj. 28 grudnia 1921 rok, datuje się jako oficjalnie zakończenie Giełdy Warszawskiej.

Przedmioty obrotu na Warszawskiej Giełdzie Pieniężnej

Przedmiotami obrotu na Warszawskiej Giełdzie Pieniężnej były dopuszczone do notowania:

• weksle,
• waluty,
• papiery wartościowe,
• przekazy,
• szlachetne kruszce i monety.

Członkowie Giełdy i ich prawa

Członkowie Giełdy mieli prawo do zawierania transakcji osobiście bądź poprzez pełnomocnika. Warto wskazać, że pełnomocnicy giełdowi ponosili całkowitą odpowiedzialność za wszystkie działania związane z zakupem czy sprzedażą przedmiotów obrotu. Członkiem Giełdy Pieniężnej w Warszawie mógł być handlujący wartościami, które zostały dopuszczone do obrotu giełdowego. Ponadto handlujący musiał mieć siedzibę swojego przedsiębiorstwa w Warszawie. Stąd też przymus bycia członkiem giełdowym obejmował domy bankowe, kantory oraz banki akcyjne, które miały swoją siedzibę główną bądź oddział w stolicy Polski. Ponadto Rada Giełdowa mogła przyjąć zamiejscowe i miejscowe osoby fizyczne i prawne, które dobrowolnie chciały przystąpić do członkostwa w Giełdzie.

Statut Giełdy Pieniężnej

Nowy statut giełdowy wprowadzał odmienione zasady funkcjonowania giełdy. Został zatwierdzony Postanowieniem Ministra Skarbu Państwa z dnia 8 maja 1925 roku. Istotne zmiany w organach, jak i funkcjonowaniu giełdy nastąpiły wraz z rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 grudnia 1924 roku. Nowy akt prawny musiał mieć więc swoje odzwierciedlenie w statucie giełdowym.
Pierwsze zgromadzenie członków Pieniężnej Giełdy w Warszawie odbyło się dnia 7 grudnia 1921 roku. Wybrano na nim aż 25 członków Komisji Rozjemczej, 24 członków Rady Giełdowej oraz 5 członków Komisji Rewizyjnej.
W późniejszym czasie po zmianie statutu giełdowego Rada Giełdowa do Komisji Rewizyjnej wybierała dodatkowych 3 zastępców. Skład Komisji Rozjemczej został za to zmniejszony o jedną osobę.

Struktura i skala obrotów na Pieniężnej Giełdzie w Warszawie

W poniższej tabeli przedstawiono sumaryczne statystyki obrotów na giełdzie w latach 1925-1938. Wskazują one wyraźne na przewagę obrotów walutami nad innymi przedmiotami obrotu. Stanowią one aż 80% wartości całościowych obrotów w latach 1925-1938, z wyjątkiem roku 1934 i 1937. Czwarty wers, w którym umieszczono pozycję waluty obejmuje zarówno monety, banknoty obce oraz dewizy. Z tabeli można wyczytać również, że obrót papierami wartościowymi na giełdzie miał mniejsze znaczenie.

Tabela 1 Statystyki obrotów na Pieniężnej Giełdzie w Warszawie w latach 1925-1938 (źródło: Mieczysław Puławski, Dwieście lat minęło. Krótkie opisanie dziejów giełd papierów wartościowych w Polsce, 2017).

Rok	1925	1926	1927	1928	1929	1930	1931	1932	1933	1934	1935	1936	1937	1938
Ilość transakcji (w tys.)	113	91	117	64	49	41	43	42	39	43	42	45	47	46
Obroty (mln zł)	725	677	1149	876	550	713	986	672	586	495	642	517	496	549
Waluty % całego obrotu	689 95%	621 91%	923 80%	725 82%	455 82%	604 84%	892 90%	587 87%	508 86%	392 79%	555 86%	415 80%	387 78%	439 80%
Papiery wartościowe ogółem % całego obrotu	36 5%	56 8%	226 19%	151 17%	95 17%	109 15%	94 9%	85 12%	78 13%	103 20%	87 13%	102 19%	109 22%	110 20%
Akcje % całego obrotu	19 2%	32 4%	132 11%	65 7%	26 5%	20 3%	15 2%	9 1%	7 1%	11 2%	11 2 %	18 4 %	14 3 %	17 3 %
Papiery procentowe % całego obrotu	17 2%	24 4%	94 8%	86 10%	69 13%	89 13%	79 8%	76 11%	71 12%	92 19%	76 12%	84 16%	95 19%	93 17%

Z powyższej tabeli wynika również fakt, że tak naprawdę Warszawska Giełda Pieniężna nie odgrywała znaczącej roli w rozwoju gospodarczym Polski. Jej coroczne obroty były na niewielkim poziomie. Należy jednak wskazać, że jej działalność przypadła na trudny okres finansowy w kraju. Czynnikami niestabilności rynków finansowych była m.in. hiperinflacja, okresy wojen handlowych czy Wielki Kryzys Ekonomiczny.

Działalność Giełdy Pieniężnej została zawieszona zarządzeniem Ministra Skarbu po wybuchu II wojny światowej, czyli 1 września 1939 roku. Mimo oficjalnego zaprzestania działania, giełda funkcjonowała w podziemiach.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA

Pierwsze lata po zakończeniu II wojny światowej były tak samo ciężkie, jak okres po I wojnie światowej. Jednak w czasach niesuwerennego państwa komunistycznego dopuszczono wznowienie giełd. Były to jednak jedynie giełdy towarowe. Niemniej ich działalność była wyjątkowo krótka. Dzień 21 września 1950 roku był jednym z tych, który w ekonomistach, wzbudził strach i rozpacz bowiem tego dnia uchwalono Dekret o Państwowej Inspekcji Handlowej. Artykuł 13 aktu prawnego uchylił obowiązujące rozporządzenie o organizacji giełd z dnia 28 grudnia 1924 roku wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej. Jednoznacznie wiązało się to z zawieszeniem wszelkiej działalności giełd papierów wartościowych. Wielu zainteresowanych uważało, że jest to jednoznaczny koniec giełd pieniężnych.

Przełomem w tej sprawie były prace koncepcyjne w 1989 roku na temat stworzenia rynku kapitałowego w Polsce. Jego najważniejszym elementem miała być giełda papierów wartościowych. Prace odbywały się w strukturze Ministerstwa Finansów, w Biurze Pełnomocnika Rządu ds. Przekształceń Wartościowych w Rzeczypospolitej Polskiej. Na posiedzeniu od samego początku odrzucono ideę powrotu do prawa obowiązującego w II Rzeczypospolitej. Wskazywano, że należy utworzyć kompleksową regulację dotyczącą publicznego obrotu papierami wartościowymi. Ponadto chciano wprowadzić również dematerializację samych papierów wartościowych, jak i obrotu nimi na giełdzie papierów wartościowych. Podtrzymano za to praktykę przymusu maklerskiego. Nowo utworzona giełda miała prowadzić swoją działalność w formie elektronicznej, a nie parkietowej jak dawniej. Miała być to również giełda zamknięta, czyli taka, na której transakcję mogły zabierać wyłącznie podmioty dopuszczone do działania na giełdzie. Organem nadzorującym pracę giełdy miała być Komisja Papierów Wartościowych.

Źródło: https://businessinsider.com.pl/gielda/wiadomosci/pierwsza-sesja-gpw-w-warszawie-gielda-ma-29-lat/wy0xmp7 za stooq.pl, notowania giełdowe z dnia 11.04.2019r.

Prace koncepcyjne rozpoczęte 1989 roku były kontynuowane od września 1990 roku w Ministerstwie Przekształceń Własnościowych. Brali w nich udział eksperci zagraniczni, którzy byli ogromnym wsparciem dla zespołów problemowych. Z początkiem września 1990 roku ówczesny minister finansów Leszek Balcerowicz, przyjął pomoc w tworzeniu giełdy papierów wartościowych w Warszawie od Société de Bourses Françaises, czyli francuskiej „Spółki Giełd Francuskich”. 16 października 1990 roku współpraca ta nabrała oficjalnego charakteru i tego dnia doszło do wymiany listów pomiędzy polskim ministrem i francuskim. Rezultatem było wsparcie francuskich ekspertów z giełd w Lyonie i Paryżu do 1991 roku przy pracy nad Giełdą Papierów Wartościowych w Warszawie. Wzorcem organizacyjnym dla warszawskiej giełdy była francuska giełda w Lyonie. Również w Komisjach Sejmowych przeprowadzano intensywne rozmowy nad ustanowieniem jednolitego prawa regulującego funkcjonowanie działalności giełd papierów wartościowych. Dnia 22 marca 1991 roku została uchwalona ustawa Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, która była podstawą do utworzenia spółki Skarbu Państwa – Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie SA.

12 kwietnia 1991 roku został podpisany w imieniu Skarbu Państwa przez ministra przekształceń własnościowych i ministra finansów, akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych SA. Sesja inauguracyjna odbyła się 16 kwietnia 1911 roku, podczas której przedmiotem obrotu były akcje pięciu sprywatyzowanych przedsiębiorstw, w tym Tonsil SA, Exbud SA, Krosno SA, Próchnik SA, Kable SA. Wartość zawartych transakcji na pierwszej sesji wynosiła 19 900 000 zł przed dominacją, czyli obecnie jest to 1990 zł. Siedzibą Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie była część budynku wcześniej bezprawnie zajmowanego przez Komitet Centralny PZPR.

źródło: https://dnarynkow.pl/30-lat-gieldy-papierow-wartosciowych/

Oficjalne otwarcie, a wraz z nim całkowicie nowy rozdział w historii Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie nastąpiło dnia 2 lipca 1991 roku. Obecna formy giełdy to publiczna spółka, która ma na celu zapewnić możliwość giełdowego obrotu papierami wartościowymi oraz innymi instrumentami finansowymi, które zostały dopuszczone do obrotu na giełdzie. Notowania indeksów giełdowych na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych nie są uzależnione wyłącznie od kondycji notowanych spółek czy sytuacją gospodarczą w Polsce. Ma na nie wpływ przede wszystkim giełda papierów wartościowych w Nowym Jorku oraz wszystkie giełdy w Europie Zachodniej, a w szczególności giełda niemiecka i angielska. Nadzór nad warszawską giełdą sprawuje Komisja Nadzoru Finansowego. Prezesem warszawskiej giełdy od 2017 roku jest Marek Dietl. Oprócz stanowiska prezesa w struktury giełdy wchodzi Rada Nadzorcza oraz Skład Zarządu. Na giełdzie codziennie odbywa się 6 sesji według ustalonego harmonogramu. Do najważniejszych indeksów giełdowych zalicza się:

• WIG,
• WIG20,
• MWIG40,
• SWIG80.

Na dzień 28 czerwca 2022 roku na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie zanotowano akcje 420 spółek (w tym 375 to spółki polskie). Ich kapitalizacja wynosiła ponad 1,12 bln PLN.

Struktura polskich spółek giełdowych w roku 2019. Źródło: opracowanie i dane GPW, https://www.gpw.pl/jak-zaczac-emitowac

Podsumowanie

Spoglądając na ponad 200-letnią historię giełd papierów wartościowych na terenach polskich, zarówno znajdujących się pod zaborami, jak i już w niepodległym kraju, można wskazać, że zawsze centrum giełdowego handlu znajdowało się w Warszawie. Chociaż na przestrzeni dziejów pojawiały się giełdy w innych miastach, to miały one jednak bardzo marginalne znaczenie. Na samym początku giełd największym obrotem cieszyły się dewizy i waluty. W późniejszym okresie, po nastaniu Giełdy Warszawskiej to handel papierami wartościowymi wiódł prym. Aktywność giełd w czasach II Rzeczypospolitej była bardzo znikoma. Jednak miały na to wpływ czynniki zewnętrzne, takie jak, chociażby Wielki Kryzys Ekonomiczny czy hiperinflacja. Stracony czas dla giełd był również zaraz po II wojnie światowej, gdzie w czasach PRl w teorii nadal istniała Warszawska Giełda, jednak w praktyce miało to zupełnie inny wymiar. Całe szczęście cała historia giełd papierów wartościowych, kończy się pozytywnie bowiem od 16 kwietnia 1991 roku po dziś dzień istnieje Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie.

 

Bibligorafia:

1. Puławski M., Dwieście lat minęło. Krótkie opisanie dziejów giełd papierów wartościowych w Polsce: w: Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia, 2017.

2.Czernecki S., Bankowość polska na Górnym Śląsku., 1927.

3. Górski M., Giełda Pieniężna w Warszawie w latach drugiej wojny światowej. Dzieje Najnowsze., 2015.

4. Urban, R. Sprawozdanie Giełdy Pieniężnej w Poznaniu. Gazeta Bankowa, 1930.

5. Czerniawski, R.Statuty Giełdy w Warszawie. Warszawa: Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie SA., 1996.